Og tror du det var ensomt å ferdes slik alene der skog og tundra sprer seg krevende og vill. Da feiler du min kjære, for det er blant mennesker at ensomhet blir til.
Orda tilhøyrer den store oppdagaren, forskaren, friluftsmannen, arkeologen og forfattaren Helge Ingstad. I 1925 braut han opp frå ein innbringande advokatpraksis på Levanger, og reiste til Canada. Der levde han i fire år som pelsjeger i villmarka – i lange periodar med berre hundane som selskap. Opplevingane er skildra i boka «Pelsjegerliv» (1931). Det er ikkje lenge sidan eg las boka. Eg vart riven med av både forteljarkunsten og skildringa av fire utrulege år.
Opphaldet i den canadiske villmarka skulle bli opptakta til eit eventyrleg liv. Saman med kona si, gjorde Ingstad oppdagingar som resulterte i at verdshistoria måtte skrivast om. M.a. påviste dei norrøn busetnad på kysten av Nord-Amerika.
No i påska las eg boka «Jakten på et vilt liv» av Jens Kvernmo. Eventyraren og villmarksentusiasten Kvernmo er godt kjent frå fleire TV-seriar. Det store forbildet hans er Helge Ingstad. Kvernmo har bruka fleire år av livet sitt ute i naturen. Han har levd saman med urfolk både i Norge, Canada, Grønland og Mongolia.
Sjølv om den eine er født i 1899 og den andre i 1985, har Kvernmo og Ingstad mykje til felles. Begge forlet dei gode jobbar og det politisk korrekte livet, til fordel for jakta på dei verkelege verdiane i tilværet. Ei genuin interesse for historia, kulturen og levemåten til urfolk på denne kloden, ga grunnlag for opplevingar som berre dei færraste av oss kan drøyme om.
Tilbake til sitatet eg starta med. Orda til Helge Ingstad fekk meg til å tenke på Thomas Hylland Eriksen si bok «Øyeblikkets tyranni» (2001). Boka viser korleis vi har hamna i eit tilvære der alt akselererar, der den korte tida slår den langsame i hel, og der moderne teknologi syter for at sjølv det minste tomrom vert fylt med ei eller anna form for innhald. Vi toler ikkje å ha det stille.
Thomas Hylland Eriksen fann det allereie i 2001 alarmerande at tilgjengelegheita nærma seg hundre prosent, og meinte at tida var inne for at kvar enkelt av oss tok opp kampen for å vinne tilbake vår eiga tilgjengelegheit. Eller som han skriv: Det handlar om retten til å tenke ein tanke som er lengre enn fem centimeter.
Mykje har skjedd i løpet av 22 år. «Øyeblikkets tyranni» kom ut før folk flest hadde høyrt om smarttelefon og sosiale media. Korleis Hylland Eriksen ville ha ordlagt seg om han skreiv boka i dag, skulle eg gjerne ha visst.
Det er fascinerande å tenke på at Helge Ingstad for snart hundre år sidan tykte at nok var nok. Han fann meininga med livet ute i villmarka, mange månader i strekk så langt frå folk at ein som lesar kan bli både skremd og imponert. Bragdene til Ingstad har i åra etterpå inspirert mange, deriblant Jens Kvernmo, til å gjere grensesprengande prestasjonar i same kategori.
For å gjennomføre lange ekspedisjonar i full isolasjon, må du trivast i eige selskap. Bøkene til Ingstad og Kvernmo gir lesaren innblikk i eremittlivet sine mange oppsider, og fortel samtidig om kor ekstremt krevjande utfordringar eit slikt liv kan by på.
«… det er blant mennesker at ensomhet blir til». Eg er verken oppdagar eller eventyrar. Men eg har lært meg til å trivast i eige selskap. Det er ein eigenskap eg set stor pris. Sju døgn åleine på Tæla i påska er verken spektakulært eller grenseprengande. Men eg kjenner mange som seier at dei aldri kunne ha tenkt seg noko slikt. «Eg ville ha mista forstanden etter ein halv time», var det ein som sa til meg ein gong, da eg fortalde at eg skulle vere åleine på hytta ei heil sommarveke.
Nei, vi er ikkje skapt like. Mange av oss må ha liv og røre rundt seg heile tida. Andre drar ut i villmarka for å finne stillheita og seg sjølv. For eigen del opplever eg den djupaste roa, når eg ein sein oktoberkveld i einsemd sløkkjer det siste talglyset på hytta. For så å legge meg til haustsøget frå Fossåa, omslutta av eit bekmørke som gjer hytta til den tryggaste plassen i verda.
Vi må kvar for oss finne vår eigen veg. Men uansett kor vegen måtte gå: Er vi skapte til å vere påkopla 24 timar i døgnet, utan å på noko tidspunkt utforske landskapet utanfor boksen? Utan verkeleg ro, rom til å tenke og tid til oss sjølve?
Eg trur ikkje det.
Helge Ingstad hadde også ei lyrisk åre. Dikta hans er m.a. tilgjengelege i samlinga «Spor i sneen». Eg avsluttar denne betraktninga med «Sne vil falde», eit avskjedsdikt han skreiv så tidleg som i 1957. Erik Bye las diktet under Ingstad si gravferd i 2001. Det er ein gripande tekst, som uttrykker denne mannen sitt nære forhold til naturen og skaparverket.
Sne vil falde
Ingen kranser på min grav.
En gang vil det hende
at det dypt i meg vil varsle
at den tid jeg fikk er omme.
Og det siste
veien inn til det som ligger bakom
er en del av livet.
Jeg vil spende mine hunder for min slede,
kjøre til en vindblåst, knudret bjørk
ved viddens kant,
til et tre jeg kjenner vel.
Jeg vil sette meg ved det,
stryke over den ru bark,
være nær et annet liv
som i tett og flinthard vekst
kjempet for å leve
som vi,
i trass mot iskald vind.
Og for siste gang
vil jeg se mot tundraen
hvor villrein skraper i sne
og strekker myke muler
mot blåhvit reinmose,
hvor langbente kalver
kaster seg omkring i keitet ynde.
Jeg vil løsne mine hunder,
mine vilde venner
og de vil styrte som et uvær
over tundraen
med duft av vildt i neseborene,
være fri.
Og det blir natt.
Stjernehimmelen kommer,
mit gamle tak
fra år i sneen.
Forunderlige hvelving
av myldrende kloder
skapt av den som skapte mig
Så hviler jeg mitt hode
mot det gamle tre
med takk for det gode liv jeg fikk.
Sne vil falde.
FINTENKJARPLASSEN 